Βιβλιοθήκη Αδριανού (περ. 132 μ.Χ.)

Το αυτοκρατορικό φόρουμ, που συμβατικά ονομάζεται Βιβλιοθήκη, ήταν η «απάντηση» του αυτοκράτορα Αδριανού στο γειτονικό φόρουμ του Καίσαρα και του Αυγούστου, τη λεγόμενη σήμερα «Ρωμαϊκή Αγορά».

Για την κατασκευή της Βιβλιοθήκης, που πραγματοποιήθηκε γύρω στο 132 μ.Χ., χρειάστηκε να κατεδαφιστούν 24 περίπου οικοδομικά τετράγωνα (ρωμαϊκών διαστάσεων) από σπίτια, τα οποία και απαλλοτριώθηκαν.

CREDITS:
Τα μοντέλα των αναπαραστάσεων βασίζονται στη μελέτη και τα CAD σχέδια του Χρύσανθου Κανελλόπουλου, καθηγητή Αρχαιολογίας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και δημιουργήθηκαν από τον Δημήτρη Τσαλκάνη για το Ancient Athens 3d. Οι Νίκες πάνω στους κίονες της δυτικής όψης είναι σύμφωνα με την έρευνα του Δημήτρη Σούρλα, αρχαιολόγου της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθήνας, 2018. Αγάλματα Νικών-Ακρωτηρίων του Προπύλου © 2019 John Goodinson. Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή τους καθηγητές Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, Στυλιανό Κατάκη, Δημήτρη Πλάντζο και Γιώργο Πάλλη. Δημιουργία ρωμαϊκής toga: Αναστάσης Κεραμάρης.
 

Η Βιβλιοθήκη του Αδριανού είναι ορθογώνιας κάτοψης με διαστάσεις περίπου 119 x 89 μέτρα. Διέθετε εσωτερική αυλή με περιστύλιο 100 κιόνων, διαμορφωμένη σε κήπο με μακρόστενη δεξαμενή στο κέντρο. Στο ανατολικό μέρος ήταν οι αίθουσες όπου στεγάζονταν οι πάπυροι με τα κείμενα και τα αμφιθέατρα, ενώ άλλοι μικρότεροι χώροι χρησίμευαν ως αναγνωστήρια.

Σε κάθε μία από τη βόρεια και νότια πλευρά, υπήρχαν από 3 εξέδρες (δύο ημικυκλικές και μία ορθογώνια) που χρησίμευαν πιθανώς για διαλέξεις.

Ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας επισκεπτόμενος την Αθήνα την εποχή εκείνη περιγράφει σύντομα τη Βιβλιοθήκη ως ένα από τα σημαντικότερα κτήρια του Αδριανού στην πόλη:

Ἀδριανὸς δὲ κατεσκευάσατο μὲν καὶ ἄλλα Ἀθηναίοις, ναὸν Ἥρας καὶ Διὸς Πανελληνίου καὶ θεοῖς τοῖς πᾶσιν ἱερὸν κοινόν, τὰ δὲ ἐπιφανέστατα ἑκατόν εἰσι κίονες Φρυγίου λίθου· πεποίηνται δὲ καὶ ταῖς στοαῖς κατὰ τὰ αὐτὰ οἱ τοῖχοι. (Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις – Αττικά, 18.9)[Ο Αδριανός κατασκεύασε και άλλα κτήρια στην Αθήνα, όπως τον ναό της Ήρας και του Διός Πανελληνίου, το κοινό ιερό όλων των θεών (Πάνθεον), από τα σημαντικότερα είναι αυτό με τους εκατό κίονες από φρύγιο λίθο (η Βιβλιοθήκη). Με το ίδιο υλικό είναι κατασκευασμένες οι στοές και οι τοίχοι.]

Η δυτική πρόσοψη

Η μία και μοναδική είσοδος του συγκροτήματος της Βιβλιοθήκης βρισκόταν στη δυτική πλευρά.

Η πρόσοψη ήταν ιδιαίτερα επιμελημένη με τοίχο κατασκευασμένο από πεντελικό μάρμαρο. Στη μέση βρισκόταν πρόπυλο της εισόδου με τέσσερις κορινθιακούς κίονες κατασκευασμένους από φρύγιο μάρμαρο. Σε κάθε πλευρά. αριστερά και δεξιά του προπύλου, στέκονταν από 7 κορινθιακοί κίονες κατασκευασμένοι από μάρμαρο Καρύστου (Τσιπολίνο), υλικό προερχόμενο από τα επίσης αυτοκρατορικής ιδιοκτησίας, λατομεία της Καρύστου Ευβοίας. Σύμφωνα με νεότερες μελέτες, στην κορυφή κάθε κίονα υπήρχαν αγάλματα που απεικόνιζαν κυρίως Νίκες.

 
 

Ο Κήπος και το Περιστύλιο

Μπαίνοντας κανείς στο εσωτερικό από το πρόπυλο, βρισκόταν στο στεγασμένο περιστύλιο μπροστά από τη μεγάλη ορθογώνια αυλή του οικοδομήματος, με τον κήπο.

Σε αντίθεση με την πολύβουη και πολυσύχναστη παρακείμενη εμπορική Αγορά του Καίσαρα και του Αυγούστου, το φόρουμ του Αδριανού, με τον κήπο του και τη δεξαμενή με νερό μήκους 60 μέτρων, θα φάνταζε σαν μια ήσυχη και γαλήνια νησίδα μέσα στη βουή της πόλης.

Ο κήπος περιτριγυριζόταν από κιονοστοιχία 100 κιόνων κατασκευασμένη από φρύγιο μάρμαρο (pavonazzetto), ροζ απόχρωσης με κυανές φλεβώσεις. Το φρύγιο μάρμαρο προερχόταν από αυτοκρατορικής ιδιοκτησίας λατομεία στη Φρυγία, περιοχή σήμερα της Τουρκίας.

Το Πάνθεον, ένας κολοσσιαίος ναός αφιερωμένος από τον Αδριανό στη λατρεία όλων των θεών, κρυμμένος πίσω από τον περίβολο της Αγοράς φόρουμ, θα φαινόταν μέσα από τον κήπο. Σήμερα, οι τρύπες των καρφιών στους τοίχους αποκαλύπτουν τη θέση των πλακών επένδυσης. Αυτές ήταν επίσης κατασκευασμένες από φρύγιο μάρμαρο. Μια εξίσου πολυτελής οροφή θα ταίριαζε με την πολύχρωμη αρχιτεκτονική της στοάς.

Το Βιβλιοστάσιο

Στο ανατολικό μέρος της Βιβλιοθήκης βρίσκονταν μια σειρά από δωμάτια. Το κεντρικό και μεγαλύτερο από αυτά ταυτίζεται με το Βιβλιοστάσιο. Δηλαδή τον χώρο που φυλάσσονταν τα βιβλία μέσα σε ειδικά διαμορφωμένες κόγχες στους τοίχους, τα ερμάρια. Αμφισβητείται εάν ο χώρος αυτός ήταν όντως η κυρίως βιβλιοθήκη ή μια αίθουσα διακοσμημένη με αγάλματα της αυτοκρατορικής οικογένειας, αφιερωμένη στην αυτοκρατορική λατρεία. Πιθανότατα όμως και οι δύο λειτουργίες συνυπήρχαν στον χώρο.

Στο βιβλίο του Αττικά (18.9), ο Παυσανίας περιγράφει τον χώρο του Βιβλιοστασίου:

καὶ οἰκήματα ἐνταῦθά ἐστιν ὀρόφῳ τε ἐπιχρύσῳ καὶ ἀλαβάστρῳ λίθῳ, πρὸς δὲ ἀγάλμασι κεκοσμημένα καὶ γραφαῖς· κατάκειται δὲ ἐς αὐτὰ βιβλία [… και εκεί υπάρχουν δωμάτια με οροφή επίχρυση και αλαβάστρινη διακόσμηση. Τα δωμάτια στολίζονται επίσης με αγάλματα και ζωγραφικούς πίνακες. Σε αυτά φυλάσσονται βιβλία…]

 
 
 

Τα Αμφιθέατρα

Στη βορειοανατολική και βορειοδυτική πλευρά της Βιβλιοθήκης βρίσκονταν δύο πανομοιότυποι χώροι διαμορφωμένοι σε αμφιθέατρο με μαρμάρινα εδώλια. Τα αμφιθέατρα αυτά δεν μοιάζουν με τις συνηθισμένες αίθουσες διαλέξεων (auditoria) του αρχαίου κόσμου. Πιθανότατα αυτά στη Βιβλιοθήκη χρησίμευαν ως Βουλευτήρια, δηλαδή χώροι συνάντησης του Πανελληνίου, μιας ένωσης των ελληνικών πόλεων-κρατών, που καθιέρωσε ο αυτοκράτορας Αδριανός.

Σε αντίθεση με την ορθομαρμάρωση των υπολοίπων χώρων του συγκροτήματος, οι επιφάνειες των αμφιθεάτρων ήταν καλυμμένες με εξαιρετικής ποιότητας λευκό Πεντελικό μάρμαρο.

Οι Εξέδρες

Οι εξέδρες βρίσκονταν από τρεις σε κάθε μία από τη βόρεια και νότια πλευρά της Βιβλιοθήκης. Ήταν εσοχές στον τοίχο (δύο ημικυκλικές και μία ορθογώνια) και διέθεταν στην είσοδό τους δύο κίονες εν παραστάσι, πιθανώς περγαμηνού τύπου. Οι εξέδρες είχαν μήκος περίπου 10 μέτρα και τα ίχνη οπών από καρφιά στους τοίχους μαρτυρούν πως η ορθομαρμάρωση με Φρύγιο μάρμαρο συνεχιζόταν και σε αυτές.

"Η Αθήνα παρέμεινε ο σταθμός της επιλογής μου. Θαύμαζα τη σχέση της ομορφιάς της με τις μνήμες, δικές μου ή της ιστορίας. Αυτή η πόλη φαινόταν κάθε ημέρα που περνούσε νέα. Αυτή την φορά έμεινα με τον Αρριανό, σε μιά από τις μεγάλες ιερατικές οικογένειες της Αττικής. Το σπίτι τους βρισκόταν μόλις λίγα βήματα από τη νέα βιβλιοθήκη με την οποία είχα μόλις προικίσει την Αθήνα, και η οποία προσέφερε κάθε συνδρομή σε στοχασμό, ή στην χαλάρωση που πρέπει να προηγείται: άνετα έδρανα και επαρκής θέρμανση για τους χειμώνες που συχνά είναι τόσο δριμείς..., κλίμακες που έδιναν πρόσβαση σε ορόφους όπου φυλάσσονταν τα βιβλία.., πολυτέλεια (Φρύγιου μαρμάρου,) αλαβάστρου και χρυσού, ήρεμη και ήπια. Ειδική φροντίδα είχε δοθεί στην επιλογή των λυχνιών, και στη θέση τους μέσα στο συγκρότημα. Ένιωθα όλο και περισσότερο την ανάγκη να συλλέγω και να διατηρώ τα αρχαία μας βιβλία, και να εμπιστεύομαι την αντιγραφή νέων αντιτύπων σε ευσυνείδητους γραφείς. Προειδοποιούσα τον εαυτό μου ότι χρειάζονταν μόνον λίγοι πόλεμοι, και η αθλιότητα που επέρχεται, ή μια περίοδος κτηνωδίας ή αγριότητας υπό λίγους κακούς ηγεμόνες για να καταστραφούν για πάντα οι ιδέες που πέρασαν ως εμάς με τη βοήθεια αυτών των ευπαθών αντικειμένων από χαρτί και μελάνι. Κάθε άνθρωπος που ευτύχησε τόσο ώστε να έχει ευεργετηθεί από αυτήν την κληρονομιά του πολιτισμού, μου φαίνεται ότι είναι υπεύθυνος να την προστατέψει και να την διατηρήσει για όλο το ανθρώπινο γένος."

Αδριανού Απομνημονεύματα, Marguerite Yourcenar