Η Κλασική Αγορά της Αθήνας 479-323 π.Χ.
Στους Κλασικούς χρόνους η Αγορά είχε εδραιωθεί ως το πολιτικό και κοινωνικό κέντρο της πόλης. Χτίστηκαν νέα δημόσια κτήρια, ιερά και κρήνες. Ο χώρος της ορχήστρας διαμορφώθηκε κατάλληλα για να φιλοξενεί διαφόρων ειδών γιορτές και αγώνες, ενώ ταυτόχρονα στήθηκαν και πολλά αγάλματα.
Πανοραμική άποψη της Αγοράς του 5ου αι. π.Χ.:
1. Βασίλειος Στοά, 2. Στοά Ελευθερίου Διός, 3. Ναός Ηφαίστου, 4. Νέο Βουλευτήριο, 5. Παλαιό Βουλευτήριο, 6. Θόλος, 7. Μνημείο Επωνύμων Ηρώων, 8. Αιάκειον, 9. Νότια Στοά Ι, 10. Νοτιοανατολική κρήνη, 11. Νομισματοκοπείο, 12 Δικαστικοί περίβολοι, 13. Ποικίλη Στοά
Η Αγορά τον 5ο αιώνα π.Χ.
Αμέσως μετά τους Περσικούς πολέμους άρχισε η ανοικοδόμηση της Αθήνας και συνεπώς και της Αγοράς. Κύριο μέλημα των Αθηναίων ήταν η κατασκευή νέων δημόσιων κτηρίων. Έτσι χτίστηκαν τρεις στοές: Βασίλειος, Ελευθερίου Διός και Ποικίλη. Η τελευταία απετέλεσε και την έδρα των στωικών φιλοσόφων. Χτίστηκε επίσης και νέο βουλευτήριο, δυτικά του παλαιού καθώς και ένα κυκλικό κτήριο, η θόλος, που χρησίμευε ως εντευκτήριο των βουλευτών. Στα νότια της Αγοράς, ανάμεσα στο Αιάκειον και την αρχαϊκή κρήνη, για την εξυπηρέτηση του εμπορίου, κατασκευάστηκε η επονομαζόμενη «Νότια Στοά Ι». Λίγο πιο δίπλα βρισκόταν το νομισματοκοπείο ενώ πιο ανατολικά, ανοικοδομήθηκε το Ελευσίνιον, το ιερό της Δήμητρας και της Περσεφόνης. Στα βορειοανατολικά υπήρχαν κτήρια που χρησίμευαν ως δικαστήρια. Στα δυτικά, πάνω στον λόφο Αγοραίο Κολωνό χτίστηκε ο ναός του Ηφαίστου, το γνωστό σήμερα ως «Θησείο».
Από δεξιά: Βασίλειος Στοά (479 π.Χ.). Η παλαιότερη ίσως στοά της Αθήνας. Σε αυτήν τοποθετούνταν οι στήλες με τους νόμους της πόλης. Στα αριστερά, η Στοά του Ελευθερίου Διός (430 π.Χ.). Ονομάστηκε έτσι γιατί χτίστηκε στη θέση του αρχαϊκού ναού του Δία που κατέστρεψαν οι Πέρσες. Μπροστά της υπήρχε βωμός του Δία.
Η νοτιοδυτική πλευρά. Στα αριστερά βρισκόταν η κυκλική Θόλος, ο χώρος εστίασης για τους κρατικούς αξιωματούχους. Δίπλα στη Θόλο βρίσκονταν τα δύο Βουλευτήρια. Το νεότερο χτίστηκε γύρω στο 425 π.Χ. Μέσα στο παλαιότερο φυλάσσονταν πιθανόν τα αρχεία της πόλης. Στον λόφο στέκει ο ναός του Ηφαίστου.
Η δυτική πλευρά της Αγοράς. Στα δεξιά, η Στοά του Ελευθερίου Διός. Στον λόφο επάνω, ο ναός του Ηφαίστου, ενώ αριστερά, βρίσκονται τα δύο βουλευτήρια με το παλαιότερο μπροστά στο δρόμο.
Ο ναός του Ηφαίστου, ή "Ηφαιστείον" (449-444π.Χ.). Ήταν ναός αφιερωμένος στον Ήφαιστο και την Αθηνά. Στους νεότερους χρόνους έγινε γνωστό ως Θησείο λόγω των γλυπτών της ζωφόρου που αναπαριστούν τους άθλους του Θησέα.
Κάτω από τον Ναό του Ηφαίστου υπήρχαν λαξευμένες στον βράχο μερικές βαθμίδες ιδανικές για συνάθροιση ατόμων. Πιθανότατα ο χώρος, που ονομάζεται "Συνέδριον" εξυπηρετούσε δικαστήρια ή άλλες δημόσιες συγκεντρώσεις.
Το μνημείο των Επώνυμων Ηρώων περιελάμβανε τα αγάλματα καθενός από τους δέκα ήρωες των ομώνυμων φυλών της Αθήνας. Στο ψηλό βάθρο κάτω από το κάθε άγαλμα, στήνονταν τα ονόματα επιφανών πολιτών της κάθε φυλής.
Στο βόρειο μέρος της Αγοράς, εκτός από την Εσχάρα και τον Βωμό των 12 Θεών, υπήρχε και το λεγόμενο Περισχοίνισμα, ένα σημείο που όταν χρειαζόταν περιόριζαν με σκοινί, δεμένο σε ξύλινους πασσάλους, σχηματίζοντας έναν τετράγωνο χώρο.
Η Ποικίλη Στοά (475-470 π.Χ.) είναι από τις πιο φημισμένες στοές της Αθήνας για δύο λόγους. Αφενός ήταν στολισμένη με ζωγραφικούς πίνακες των σημαντικότερων Ελλήνων ζωγράφων και αφετέρου ήταν το μέρος όπου ο φιλόσοφος Ζήνων ο Κιτιεύς δίδασκε γύρω στο 300 π.Χ. δημιουργώντας την στωική φιλοσοφία. Η στοά ήταν επίσης γνωστή ως "Πεισιανάκτειος".
Στο ανατολικό μέρος της Αγοράς βρίσκονταν κάποια κτήρια που με βάση το σχέδιό τους και τα ευρήματα σε αυτά, ταυτίζονται μάλλον με κάποια από τα δικαστήρια της πόλης.
Η νότια πλευρά. Στα δεξιά, ο περίβολος του άλσους του Αιακείου και στα αριστερά, η Νότια Στοά Ι.
Η Νότια Στοά Ι (430 π.Χ). Στο εσωτερικό της βρίσκονταν 16 δωμάτια τα οποία χρησίμευαν είτε ως καταστήματα, είτε ως χώροι εστίασης.
Το νομισματοκοπείο. Ήταν το κτήριο στο οποίο κόβονταν τα χάλκινα νομίσματα της Αθήνας.
Η αρχαϊκή νοτιοανατολική κρήνη ανάμεσα στη Νότια Στοά Ι και στο Νομισματοκοπείο. Ήταν το παλαιότερο και σημαντικότερο μέχρι τότε έργο ύδρευσης της Αγοράς.
Το Ελευσίνιον, το ιερό της Δήμητρας και της Περσεφόνης βρισκόταν νοτιοανατολικά της Αγοράς. Στο κέντρο του ιερού βρισκόταν ο ιωνικός ναός του Τριπτόλεμου.
