Το Ολυμπιείον και η Πύλη Αδριανού

Ο αυτοκράτορας Αδριανός επισκέφτηκε την Αθήνα το 130-131 μ.Χ. όπου και παρέμεινε για αρκετούς μήνες. Η άφιξή του συνδυάστηκε με ένα λαμπρό γεγονός. Εγκαινίασε τον Ναό του Ολυμπίου Διός, την κατασκευή του οποίου χρηματοδότησε. Έτσι, ο ναός ολοκληρώθηκε με καθυστέρηση 600 περίπου χρόνων. Την ίδια εποχή, οι Αθηναίοι για να τιμήσουν την άφιξη του αυτοκράτορα, ανήγειραν δίπλα στο Ολυμπιείο μία αψίδα, την γνωστή σήμερα Πύλη του Αδριανού. Ταυτόχρονα, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας έχτισε και άλλα ιερά νότια του Ολυμπιείου. Το βασικότερο από αυτά ήταν το ιερό του Πανελληνίου Διός.

CREDITS:

Τα μοντέλα των αναπαραστάσεων δημιουργήθηκαν από τον Δημήτρη Τσαλκάνη για το Ancient Athens 3d υπό την επίβλεψη και καθοδήγηση του Χρύσανθου Κανελλόπουλου, καθηγητή Αρχαιολογίας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Τα 3d μοντέλα των αγαλμάτων προέρχονται από: Scan The World, Christian Levett and The Mougins Museum, Nate Siddle (myminifactory.com, & sketchfab.com).

Ολυμπιείον (124-131 μ.Χ.)

Η κατασκευή του Ναού του Ολυμπίου Διός ξεκίνησε στα αρχαϊκά χρόνια από τον Πεισίστρατο και τους απογόνους του (520 π.Χ.). Σχεδιάστηκε με βάση τους μεγάλους ναούς της Μικράς Ασίας. Θα ήταν δωρικού ρυθμού με μέγεθος στυλοβάτη 41μ x 108μ. Θα ήταν οκτάστυλος με διπλή σειρά κιόνων στις στενές πλευρές και 21 κίονες στις μακρές. Με την έλευση όμως της Δημοκρατίας, θεωρήθηκε ως έργο σύμβολο της τυραννίας και η οικοδόμηση σταμάτησε.
Στους Ελληνιστικούς χρόνους, ο βασιλιάς του κράτους των Σελευκιδών, Αντίοχος Δ’ ο Επιφανής, διέταξε το 174 π.Χ. την ανοικοδόμηση του ναού. Αρχιτέκτονα όρισε τον Ρωμαίο Κοσσούτιο ο οποίος τροποποίησε το αρχικό σχέδιο του κτηρίου. Ο ναός θα ήταν πλέον κορινθιακού ρυθμού. Στις στενές πλευρές θα είχε τρεις σειρές από 8 κίονες ενώ στις μακρές δύο σειρές από 20. Σύνολο θα είχε 104 κίονες. Όμως οι εργασίες σταμάτησαν ξανά με τον θάνατο του Αντίοχου το 164 π.Χ.
Το 86 π.Χ. με την άλωση της Αθήνας από τους Ρωμαίους, ο στρατηγός Σύλλας πήρε στη Ρώμη 2 κίονες από τον μισοτελειωμένο ναό, για να κοσμήσει το ναό του Δία στο Καπιτώλιο. Μια τρίτη προσπάθεια για την κατασκευή του ναού έγινε ανεπιτυχώς από τον Οκταβιανό Αύγουστο, λίγα χρόνια μετά.
Τελικά όμως ο αυτοκράτορας Αδριανός κατάφερε να ολοκληρώσει το κτήριο το 131 μ.Χ. Σεβάστηκε πλήρως το αρχικό σχέδιο του Κοσσούτιου διατηρώντας ακόμα και κάποιους από τους κίονες που υπήρχαν από τότε. Οι κολώνες είχαν 17 μέτρα ύψος και διάμετρο 2μ. Γύρω από τον ναό έχτισε έναν περίβολο, όπου στήθηκαν προτομές του, προσφορές από όλες τις πόλεις της Ελλάδας. Στο εσωτερικό του ναού τοποθετήθηκε ένα χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία και ένα του Αδριανού.
Ο ναός ερημώθηκε όταν έπαθε σοβαρές ζημιές από τους Ερούλους το 267 μ.Χ. Στη συνέχεια αποτέλεσε λατομείο, καθώς το μάρμαρό του χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή ασβέστη. Το 1436 από τους 104 κίονες είχαν απομείνει 21. Στις 27 Απριλίου 1759 ο Τούρκος διοικητής της Αθήνας Τσισδαράκης, ανατίναξε έναν ακόμα κίονα για να παρασκευάσει ασβέστη για το τζαμί που κατασκεύαζε. Σήμερα υπάρχουν 16 κίονες. Από αυτούς, ο ένας έπεσε κατά τη διάρκεια μίας καταιγίδας το 1852.

Κάτοψη του Ολυμπιείου και των νοτίων ιερών. Σημειώνονται με τους αριθμούς: 1) Πύλη Αδριανού 131μ.Χ. 2) Ναός Ολυμπίου Διός (131μ.Χ.) 3) Ναός του Δελφινίου Απόλλωνος 450 π.Χ. 4) Το Επί Δελφινίω Δικαστήριο 500 π.Χ. 5) Ναός του Πανελληνίου Διός 6) Ναός του Κρόνου και της Ρέας 150μ.Χ.

Λεπτομέρεια της νότιας κιονοστοιχίας του Ολυμπιείου, όπου παρουσιάζεται η εκδοχή σύμφωνα με την οποία οι ανδριάντες του Αδριανού θα έστεκαν εμπρός από κάθε κίονα, επάνω στην κρηπίδα του ναού.

Η βόρεια πλευρά του ναού με τον περίβολο. Φαίνεται ο χάλκινος τρίποδας υποστηριζόμενος σε αγάλματα Περσών από φρύγιο μάρμαρο και ο κίονας με τον ανδριάντα του Ισοκράτη που περιγράφει ο Παυσανίας. Μπροστά από τον ναό στέκουν οι χάλκινοι ανδριάντες του Αδριανού και στο βάθος δεξιά, ο κολοσσός του Αδριανού που αφιέρωσαν οι Αθηναίοι στον αυτοκράτορα.

Η νοτιοανατολική πλευρά του Ολυμπιείου με την Ακρόπολη και το Πάνθεον στο βάθος.

Το πρόπυλο του περιβόλου του Ολυμπιείου. Ο Παυσανίας περιγράφει τέσσερα αγάλματα του Αδριανού: δύο από λευκό μάρμαρο Θάσου και δύο από Αιγυπτιακό.

Το πρόπυλο του περιβόλου του Ολυμπιείου. Πίσω διακρίνεται η ανατολική όψη του Ναού.

Ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας επισκέφτηκε το Ολυμπιείο λίγα χρόνια μετά την ολοκλήρωσή του και το περιέγραψε:

Ἀδριανὸς ὁ Ῥωμαίων βασιλεὺς τόν τε ναὸν ἀνέθηκε καὶ τὸ ἄγαλμα θέας ἄξιον, οὗ μεγέθει μέν, ὅτι μὴ Ῥοδίοις καὶ Ῥωμαίοις εἰσὶν οἱ κολοσσοί, τὰ λοιπὰ ἀγάλματα ὁμοίως ἀπολείπεται, πεποίηται δὲ ἔκ τε ἐλέφαντος καὶ χρυσοῦ καὶ ἔχει τέχνης εὖ πρὸς τὸ μέγεθος ὁρῶσιν

Πρὶν δὲ ἐς τὸ ἱερὸν ἰέναι τοῦ Διὸς τοῦ Ὀλυμπίου, ἐνταῦθα εἰκόνες Ἀδριανοῦ δύο μέν εἰσι Θασίου λίθου, δύο δὲ Αἰγυπτίου·

χαλκαῖ δὲ ἑστᾶσι πρὸ τῶν κιόνων ἃς Ἀθηναῖοι καλοῦσιν ἀποίκους πόλεις. ὁ μὲν δὴ πᾶς περίβολος σταδίων μάλιστα τεσσάρων ἐστίν, ἀνδριάντων δὲ πλήρης· (...) Ἀπὸ γὰρ πόλεως ἑκάστης εἰκὼν Ἀδριανοῦ βασιλέως ἀνάκειται, καὶ σφᾶς ὑπερεβάλοντο Ἀθηναῖοι τὸν κολοσσὸν ἀναθέντες ὄπισθε τοῦ ναοῦ θέας ἄξιον.

Κεῖται δὲ ἐπὶ κίονος Ἰσοκράτους ἀνδριάς, (...) κεῖνται δὲ καὶ λίθου Φρυγίου Πέρσαι χαλκοῦν τρίποδα ἀνέχοντες, θέας ἄξιοι καὶ αὐτοὶ καὶ ὁ τρίπους.

(Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις - Αττικά, 18.4-18.8)

Ο Αδριανός, αυτοκράτορας των Ρωμαίων αφιέρωσε τον ναό και το άγαλμα που είναι άξιο θέασης και είναι μεγαλύτερο από όλα τα άλλα, εκτός των κολοσσών των Ροδίων και των Ρωμαίων. Είναι κατασκευασμένο από ελεφαντόδοντο και χρυσό και δουλεμένο με μεγάλη τέχνη για το μέγεθός του.

Πριν εισέλθει κανείς στο ιερό του Διός Ολυμπίου, στέκουν εκεί ανδριάντες του Αδριανού, δύο από μάρμαρο Θάσου και δύο από Αιγύπτου.

Χάλκινα αγάλματα στέκουν μπροστά από τους κίονες τα οποία οι Αθηναίοι ονομάζουν «αποίκους πόλεις». Ολόκληρος ο περίβολος έχει μήκος τέσσερα στάδια και είναι γεμάτος ανδριάντες. Κάθε πόλη έχει αφιερώσει από ένα άγαλμα του Αδριανού, όλες όμως τις ξεπέρασαν οι Αθηναίοι, οι οποίοι αφιέρωσαν τον κολοσσό που βρίσκεται στο πίσω μέρος του ναού, που αξίζει να δει κανείς.

Πάνω σε έναν κίονα υπάρχει ανδριάντας του Ισοκράτη και υπάρχουν επίσης Πέρσες από φρύγιο μάρμαρο που στηρίζουν χάλκινο τρίποδα. Αξιοθέατοι και οι Πέρσες και ο τρίποδας.

(Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις - Αττικά, 18.4-18.8)